Türkiye Domates Tarımı Genel Bilgilendirme Duyurusu
1. Türkiye Sanayi Tipi Domates Tarımı
➢ Türkiye’de Sanayi Tipi Domates tarımı ağırlıklı olarak Ege, Güney Marmara ve İç Anadolu Bölgesinde yetiştirilmektedir.
➢ Ege Bölgesinde İzmir’de Torbalı, Bayındır, Tire, Selçuk, Ödemiş, Beydağ, Kemalpaşa, Kınık, Menderes, Menemen, Bergama ilçelerinde ve Manisa ili Merkez, Ahmetli, Akhisar, Alaşehir, Demirci, Gölmarmara, Gördes, Kırkağaç, Köprübaşı, Kula, Salihli, Sarıgöl, Saruhanlı, Selendi, Soma, Turgutlu, Yunusemre ilçelerinde yaygın olarak sanayi tipi domates tarımı yapılmaktadır. Yıllar bazında değişmekle beraber yıllık olarak 3.500 – 4.500 civarı zirai işletmede (Çiftçi) toplamda 90.000 – 150.000 dekar civarı domates tarımı yapılmaktadır. Domates tarımı emek yoğun bir iş olup, 3.500 – 4.500 zirai işletmede çiftçi ve tarım işçisi olarak toplamda 80.000 – 100.000 kişiye istihdam sağlanmaktadır.
➢ Güney Marmara Bölgesinde, Bursa Mustafakemalpaşa, Karacabey ilçelerinde; Balıkesir ili Bigadiç, Gönen, Kepsut, Manyas, Sındırgı, Susurluk ilçelerinde ve Çanakkale ili Bayramiç, Biga, Ezine ilçelerinde yaygın olarak sanayi tipi domates tarımı yapılmaktadır. Yıllar bazında değişmekle beraber yıllık olarak 3.500 – 4.500 civarı zirai işletmede (Çiftçi) toplamda 90.000 – 130.000 dekar civarı domates tarımı yapılmaktadır. Domates tarımı emek yoğun bir iş olup, 3.500 – 4.500 zirai işletmede çiftçi ve tarım işçisi olarak toplamda 80.000 – 90.000 kişiye istihdam sağlanmaktadır.
➢ Bu bölgelere ilave olarak son yıllarda ekim alanlarında ciddi genişleme olan İç Anadolu Bölgesinde, Konya Merkez, Akören, Çumra, Ereğli, Karapınar, Karatay ilçelerinde; Karaman ili Merkez, Kazımkarabekir, Ayrancı ilçelerinde ve Niğde ili Bor ilçesinde yaygın olarak sanayi tipi domates tarımı yapılmaktadır. Son yıllardaki artışla beraber yıllık olarak 1.000 – 1.200 civarı zirai işletmede (Çiftçi) toplamda 80.000 – 100.000 dekar civarı domates tarımı yapılmaktadır. Domates tarımı emek yoğun bir iş olup, 1.000 – 1.200 zirai işletmede çiftçi ve tarım işçisi olarak toplamda 50.000 – 60.000 kişiye istihdam sağlanmaktadır.
➢ Üç ana bölge toplamında yıllara göre değişmekle beraber 260.000 – 350.000 dekar civarı sanayi tipi domates tarımı yapılmaktadır. 8.000-10.200 Arası işletme/Çiftçi. 210.000-350.000 kişiye istihdam
➢ Domates tarla verimi yaklaşık 8 ton/dekar civarı olup, yıllık domates rekoltesi 2,0 – 2,8 milyon ton civarında bir rekolteye ulaşılmaktadır. Bu rekolte ile 300.000 – 430.000 ton civarı 28/30 bazında salça üretilmektedir.
➢ 2022 yılı rekoltemiz ise AMİTOM verilerine göre 2,35 milyon ton rekolte gerçekleşmiştir. Bunun karşılığında da 28/30 Brix bazında yaklaşık 360.000 ton salça üretimi gerçekleşmiştir.
2. 2023 yılı Domates Ekiliş Durumu
➢ 2022 ve 2023 yılı domates tohum satışları karşılaştırması aşağıdaki gibidir.
2022 yılı Satış
(Adet/yıl)
2023 yılı Satış
(Adet/yıl)
Yıllık Değişim
%
Sanayi Tipi/ Sofralık/Kurutmalık Tarla Domates Tohumu
1.200.000.000
1.650.000.000
% 37,5
Domates tarımı yapılan bölgelerdeki Ziraat Odaları gözlem ve araştırmalarına göre yıllar bazında toplam tohum satış rakamlarının yaklaşık olarak 2/3 oranı sanayi tipi ve 1/3 oranını da sofralık/kurutmalık çeşitlerin ekildiğini göstermektedir. Ortalama değerler üzerinden değerlendirme yapıldığında ve tohum çimlenme kayıpları göz önüne alındığında 3.000 adet tohum/dekar tohum kullanımı üzerinden hesaplama yapılmaktadır. Bu mantık ile hesaplama yapıldığında 2022 yılında toplamda 400.000 dekarlık açık tarla alanlarına domates dikimi yapılmışken, 2023 yılında aynı mantıkla hesaplama yapıldığında Türkiye genelinde 550.000 dekar açık tarla alanına domates dikimi gerçekleşmiştir. Bu da toplam ekim alanında % 37,5 oranında artışı göstermektedir.
➢ Türkiye geneline toplam ekim alanı dağılımı aşağıdaki gibidir.
2022 yılı Satış
(Dekar/yıl)
2023 yılı Satış
(Dekar/yıl)
Yıllık Değişim
%
Ege Bölgesi
130.000
160.000
% 23,0
Güney Marmara Bölgesi
120.000
170.000
% 42,0
İç Anadolu Bölgesi
150.000
220.000
% 47,0
Toplam
400.000
550.000
% 37,5
3. 2023 yılı Domates Tarımının Sorunları
➢ 2022 yılında Türkiye Domates Salça ihracatına kota sınırlaması getirildi. Bu sebeple 2022 yılında üretilen salçanın tamamı satılamadı ve sektördeki büyük firmaların elinde stok devirleri oluşmuştur.
➢ İhracat kısıtlaması nedeniyle üretici firmaların stoklarında salça olması nedeniyle yeterli miktarda sözleşme yapılamamış ve dikimi gerçekleştirilen domateslerin büyük bir oranı serbest piyasa koşullarında dikilmek zorunda kalınmıştır.
➢ Açık tarla alanlarındaki domates hasat işlemi Ege Bölgesinde 15 Temmuz civarında başlamış olup, şu anda serbest piyasa domates fiyatları sözleşme fiyatlarından yaklaşık % 25 düşük olarak devam etmekte olup, güncel serbest piyasa domates fiyatı 2,0 – 2,2 TL/kg seviyelerinde işlem görmektedir. Bu fiyatlar domates çiftçisinin maliyetinin altında olup, ihracat kısıtlamasının devam ettirilmesi durumunda domates fiyatları daha da düşecek, ürün tarlada kalacaktır. Bunun neticesinde çiftçi bu sene çok büyük zarara uğrayacaktır. Güncel maliyetler dikkate alındığında 1 dekar domates yetiştirme maliyeti yaklaşık 22.000 TL/dekar olup, çiftçimizin domates üretiminden zarar etmesi durumunda önümüzdeki yıllardaki domates tarımı bu durumdan çok olumsuz etkilenecek ve ülkemiz ekonomisi için çok faydalı olan bu tarım ürününden ülkemiz ve çiftçimiz faydalanamayacaktır. Bunun neticesinde ülkemiz çiftçileri daha düşük getirisi olan, katma değersiz ürünlere yönelmek zorunda kalacaktır. Domates tarımının olumsuzluklardan zarar görmesi neticesinde, tüm Dünyada değer gören Türk salçası Dünya Pazarlarındaki payını ve önemini kaybedecek, bunun sonucunda da hem ülkemiz hem de çiftçimiz kaybedecektir.
➢ Tamamen yerli üretimle yetiştirilen domateslerimizle üretilen salçamızın ihracatından ülkemiz ekonomisine döviz girdisi sağlanmaktadır. Eskiden ihracat edilen salçaya karşılık çiftçiye tarımsal destekleme teşviki verilirken, bugün ihracat kısıtlamasından ötürü çiftçimiz zarar görmektedir. İhraç edilen salçadan elde edilen satış gelirinin çok büyük bir kısmı çiftçiye, işçiye, toprağımıza direk geri dönen bu ürünün ihracatının zarar görmesi ülkemize çok büyük bir kayıp oluşturacaktır.
➢ Domates tarımının yapıldığı Ege, Güney Marmara ve İç Anadolu Bölgelerinde domates tarımı yaygın olarak yapılmaktadır. Bu bölgelerde domates tarımı toplam ekim deseni içerisinde ikinci ya da üçüncü sırada yer almaktadır. Domates tarımının zarar görmesi durumunda bu bölgelerdeki hem çiftçilerimiz hem bölge ekonomileri hem de bu bölgelerde kurulu domates işleme tesisleri büyük zarar görecektir.
➢ 2022 yılı AMITOM verilerine göre Dünyadaki sanayi domates üretimi 37,94 Milyon Ton olarak gerçekleşmiştir, 2023 yılı tahminleri ise % 12 artış ile 42,59 Milyon Ton olarak tahmin edilmektedir. Türkiye’nin Dünya Salça ticaretindeki yerini koruması, hatta güçlendirilmesi için ihracat kısıtlamalarının kaldırılması hatta ihracatın desteklenmesi gereklidir. Aksi taktirde yurt dışı müşteriler farklı ülkelerdeki salça üreticileri ile anlaşacak ve Türkiye ihracatı bundan kalıcı olarak zarar görecektir. Bu nedenle 2023 sezonundaki satış fırsatlarının kaçırılmaması sürdürülebilir ihracat bağlantıları için çok kritik olup, satış bağlantılarının yapılabilmesi için ihracat kısıtlamasının acilen kaldırılması ve kamuoyuna duyurulması gereklidir.
➢ Türkiye’de İç Pazarda tüketilen salça miktarı 170.000 ton civarındadır. Bu veri ile Türkiye sezona sıfır stok ile giriyor olsa bile, ülkenin salça ihtiyacı 170.000 ton civarında olup, bu miktarda salçanın üretilmesi için de 1,2 Milyon Ton domatese ihtiyaç vardır. Domates tarla verimi 8 ton/dekar civarında olup, iç piyasa tüketimi için Türkiye genelinde 150.000 dekar sanayi tipi domates tarımı yeterli olmaktadır. Halbuki 2023 yılı tohum satışlarına göre Türkiye geneli sanayi tipi domates tarım alanları toplamı 550.000 dekar civarında olup, ihracat kısıtlamaları 400.000 dekarlık domates tarımını riske etmekte, bu alandan üretilecek hammaddenin tarlada kalmasına ve heba olmasına neden olacaktır. Çiftçi ve salça sanayi tesislerinin zarar görmemesi için acilen salça ihracat kısıtlamasının kaldırılması ve ihracatın serbest bırakılması gereklidir.
Özetle, Domates tarının durumu yukarıda özetlenmiş olup, Ziraat Odaları Yönetimleri olarak Devletimizden çözüm bekliyoruz. Acilen konunun değerlendirilmesi ve salça ihracat kısıtlamasının kaldırılması ve bu durumun kamuoyuna duyurulması gereklidir.
Komu oyuna saygılarımızla duyurulur.
Mustafakemalpaşa Ziraat Odası Başkanı
Mehmet AYDEMİR
